Από το 1930 αλλά κυρίως από το 1970 και μέχρι σήμερα οι επιστήμονες (ιατροί, βιολόγοι, ψυχολόγοι, ψυχαναλυτές, φιλόσοφοι) ανακάλυψαν την ύψιστη σημασία των προγεννητικών εμπειριών του ανθρώπου. Μας εξηγούν ότι η υγιής σωματική και ψυχική στάση της εγκύου γυναίκας και του άμεσου περιβάλλοντος της αφήνουν ανεξίτηλα εντυπώματα στο σώμα και στην ψυχή του κυοφορούμενου εμβρύου, μας τονίζουν ότι αν θέλουμε να επηρεάσουμε, να προσανατολίσουμε ευνοϊκά και θετικά τον άνθρωπο στη ζωή και στην κοινωνία, πρέπει να ασχοληθούμε με την 9μήνη προγεννητική περίοδο. 

Ένας Άγγλος βιολόγος, ο Frederick Trubby King, είπε προς τους πολιτικούς : «Αν θέλετε να βελτιώσετε την φυσική και ψυχική υγεία της φυλής σας, ασχοληθείτε με τους εννέα μήνες κυοφορίας». Η Δύση μέχρι σχεδόν το τέλος του 20ου αιώνα πίστευε ότι κάποιος γίνεται γονιός αμέσως μετά τη γέννηση του παιδιού του και ότι τα έμβρυα δεν έχουν σημαντικές εμπειρίες μέσα στη μήτρα. Η επιστημονική κοινότητα ήταν πεπεισμένη ότι το έμβρυο είναι μια εγκεφαλική οντότητα, η οποία είναι ΑΝΕΠΑΡΚΗΣ: να νοιώσει συναισθήματα, να καταγράψει μνήμες, να βιώσει ψυχικά τραύματα, να μάθει. Ευτυχώς οι πρόσφατες έρευνες (Chamberlain- Tomatis κ.α.), έχουν αποδείξει ότι οι αισθήσεις του εμβρύου αναπτύσσονται ενδομήτρια και η μήτρα αποτελεί το πρώτο του σχολείο. Επίσης αξίζει να αναφέρουμε ότι το έμβρυο επηρεάζεται από τα συναισθήματα και τις αντιλήψεις των γονιών του.

Η μήτρα δεν είναι μόνο το περιβάλλον που μεγαλώνει σωματικά το έμβρυο, αλλά και το περιβάλλον που διεγείρει τόσο τις αισθήσεις όσο και τα συναισθήματα του. Η πρώτη και πιο σημαντική κίνηση που συμβολίζει την ζωή είναι ο χτύπος της καρδιάς που δεσπόζει στο μικροσκοπικό σώμα του εμβρύου γύρω στις τρεις εβδομάδες μετά την σύλληψη.

Μεταξύ της 6ης και 10ης εβδομάδας παρατηρούμε τις πρώτες κινήσεις του εμβρύου όπως, τέντωμα του κεφαλιού, των χεριών και των ποδιών. Η κινητικότητα του γίνεται πιο έντονη και αντιληπτή από την μητέρα μετά την 18η εβδομάδα για την πρωτότοκο.

Η αφή
Πειράματα έχουν δείξει ότι η ευαισθησία του δέρματος βρίσκεται: Στις 10 εβδομάδες την περιοχή των γεννητικών οργάνων
Στις 11 εβδομάδες στις παλάμες Στις 12 εβδομάδες στις πατούσες Στις 17 εβδομάδες στην περιοχή της κοιλιάς και των γλουτών Στις 32 εβδομάδες σε όλο το σώμα

Η γεύση
Πειράματα που έχουν γίνει σε βρέφη μετά την γέννηση, έχουν δείξει ότι τα έμβρυα κάνουν γευστικές διακρίσεις και έχουν καθορισμένες προτιμήσεις. Μέσα στο αμνιακό υγρό δέχεται ποικιλία γεύσεων ανάλογα με την διατροφή της μητέρας του. Test έχουν δείξει ότι το έμβρυο καταπίνει περισσότερο αμνιακό υγρό όταν η μητέρα του έχει φαει γλυκές τροφές και λιγότερο όταν έχει φαει πικρές ή ξινές τροφές. Οι οργανικές δομές της γεύσης αρχίζουν από την 14η εβδομάδα της κύησης και αναπτύσσονται με την αύξηση των εβδομάδων κύησης.

Η οσμή
Η μύτη αναπτύσσεται μεταξύ της 11ης και 15ης εβδομάδας κύησης. Αρκετά στοιχεία των τροφών που καταναλώνει η μητέρα περνάνε στον πλακούντα και μέσω του ομφάλιου λώρου στο έμβρυο. Επίσης πολλά χημικά στοιχεία πλησιάζουν τον πλακούντα και αναμειγνύονται με το αμνιακό υγρό προσφέροντας έτσι στο έμβρυο γεύσεις και οσμές.

Η ακοή
Το περιβάλλον της μήτρας από την 16η εβδομάδα αποτελεί για το έμβρυο, συμφωνία ήχων και δονήσεων. Μερικούς από τους ήχους που αντιλαμβάνεται το έμβρυο είναι ο χτύπος της καρδιάς, της μητέρας του, ο ήχος της ροής του αίματος της, το γουργούρισμα των εντέρων της. Η φωνή της μητέρας είναι δυνατή και καθαρή διότι μεταφέρεται στο έμβρυο απευθείας, ενώ όλοι οι άλλοι εξωτερικοί ήχοι μεταφέρονται στην μητέρα. Το έμβρυο αγαπά στην απαλή κλασική μουσική ενώ αρρωσταίνει από την μοντέρνα «σκληρή» μουσική. Ο Tomatis μετά από πειράματα ετών, μας γνωστοποιεί ότι η μουσική του Motzart είναι ιδιαίτερα εποικοδομητική για την αρμονική εμβρυϊκή ανάπτυξη.

Η όραση
Η όραση αναπτύσσεται αρκετές εβδομάδες πριν ολοκληρωθεί η εγκυμοσύνη. Με την βοήθεια των υπερήχων έχουμε διαπιστώσει ότι όταν αναβοσβήνει ένα δυνατό φως στην κοιλιά της εγκύου γυναίκας, το έμβρυο ανοιγοκλείνει με καθυστέρηση ενός δευτερολέπτου τα βλέφαρα του και οι χτύποι της καρδιά του αυξάνονται.

Συναισθηματική επικοινωνία
Από τις 6 εβδομάδες της ενδομήτριας ζωής παρατηρείται εγκεφαλική δραστηριότητα του εμβρύου ενώ οι παρατηρήσεις των εγκύων μας προσθέτουν ολοένα και περισσότερα στοιχεία σε εκείνα των ερευνητών. Πολλές γυναίκες έχουν αναφέρει ότι το έμβρυο ανταποκρίνεται στα συναισθήματα τους αλλάζοντας την δραστηριότητα του π.χ. όταν οι μητέρες χαλαρώνουν το έμβρυο στην κοιλιά τους γίνεται πιο δραστήριο. Πολλές φορές οι μητέρες μας μιλούν για τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο επικοινωνούν με το αγέννητο παιδί τους. Έρευνες έχουν δείξει ότι το έμβρυο βιώνει την ζωή ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που την αντιλαμβάνεται η μητέρα του. Η μήτρα αποτελεί το πρώτο σχολείο μάθησης, όπου αναπτύσσονται οι αισθήσεις του και η ζωή του μόνο βαρετή και παθητική δεν είναι.

Η μετάδοση θετικών συναισθημάτων μέσω της μητέρας του δημιουργεί ηρεμία, ασφάλεια και εμπιστοσύνη στο έμβρυο. Το βοηθά να αναπτυχθεί φυσιολογικά και να έχει ένα υγιές ξεκίνημα στην ζωή του. Στην αντίθετη περίπτωση τα αρνητικά συναισθήματα της μητέρας μεταφέρονται στο έμβρυο, μέσω του ομφάλιου λώρου. Το έμβρυο παρουσιάζει υψηλούς καρδιακούς παλμούς και έντονη δραστηριότητα. Αν η συναισθηματική διαταραχή της μητέρας συνεχιστεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, η ανάπτυξη του εμβρύου υπολείπεται και κινδυνεύει να γεννηθεί πρόωρα.

«Έχει αποδειχτεί ότι το ψυχολογικό χρόνιο άγχος της μητέρας που προκαλεί αυξημένη έκκριση κατεχολαμινών οδηγεί συχνά σε αντίξοη έκβαση της εγκυμοσύνης, προκαλεί αυξημένη περιγεννητική θνησιμότητα, αργοπορία στην εμβρυϊκή ανάπτυξη και αλλοίωση στην μορφολογία του πλακούντα (σύμφωνα με πλήθος νεότερων στατιστικών ερευνών). Ενώ αντίθετα η σημασία μιας καλής ποιότητας της ψυχοσυγκινησιακής επικοινωνίας μεταξύ μητέρας και παιδιού στην διάρκεια της εγκυμοσύνης έχει αποδειχτεί πολύ αποφασιστική για την εμβρυϊκή ανάπτυξη και την ανάπτυξη του παιδιού και μετέπειτα ενηλίκου. Όλες οι συγκινησιακές ανταλλαγές μητέρας- παιδιού στη μήτρα είναι αποφασιστικές για την αρμονική εμβρυϊκή ανάπτυξη του εγκεφάλου» Dr.J.P.RELIER.

Η ψυχική υγεία του ανθρωπου ξεκινάει απο τη μήτρα

Sandra Franzia, Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια

Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, το έμβρυο αποτελεί αντικείμενο συνεχών ελέγχων, συζητήσεων, γύρω σπό τη σωματική του ανάπτυξη και υγεία. Η μέλλουσα μητέρα επισκέπτεται ειδικούς, δέχεται συμβουλές, προσέχει τη διατροφή της, προσπαθεί να κόψει βλαβερές συνήθειες και να αποκτήσει καινούργιες ωφέλιμες, ώστε το παιδί που θα φέρει στον κόσμο να είναι γερό και υγιές.

Αλλά, σε ό,τι αφορά την ψυχική του υγεία και εξέλιξη, οι περισσότεροι γονείς δείχνουν να μην προβληματίζονται και να μην έχουν καν επίγνωση της ύπαρξης τους πριν από τη στιγμή του τοκετού. Συνήθως περιμένουν τη γέννηση του παιδιού για να σχετισθούν μαζί του και να αντιμετωπίσουν τις ψυχικές του ανάγκες.
Στη μήτρα, μαζί με τη σωματική ωρίμανση του εμβρύου, εξελίσσεται και η ψυχική Δεν πρέπει να θεωρείται η στιγμή της γέννησης σαν μια αρχή EX NOVO της ψυχικής ζωής του παιδιού, έτσι όπως δε σηματοδοτεί ούτε την πλήρη νευρική του ωρίμανση.

Ο τοκετός είναι μόνο η στιγμή της αναγκαίας εξόδου του παιδιού από το σώμα της μητέρας, λόγω των διαστάσεων του κεφαλιού του και της γήρανσης του πλακούντα. Είναι το πέρασμα από ένα περιβάλλον σε ένα άλλο. Το μωρό, τόσο μέσα στη μήτρα όσο και έξω από αυτή, ωριμάζει, εξειδικεύεται στις διάφορες λειτουργίες, αισθάνεται, αντιδρά. Η περίοδος πριν από τον τοκετό, κατά τις απόψεις των τελευταίων χρόνων, εμφανίζεται σαν ιδιαίτερα σημαντικό και κρίσιμο κεφάλαιο της ζωής μας.

Είναι πολυάριθμες οι μελέτες γύρω από την προγεννητική ζωή, όχι πια απλά θεωρίες και φωτισμένες αντιλήψεις, αλλά έρευνες βισισμένες σε αντικειμενικά κριτήρια και με κρίσιμα στοιχεία στον χώρο της φυσιολογίας, της νευρολογίας, της βιοχημείας και της ψυχολογίας. Τα αποτελέσματα είναι ομόφωνα: τουλάχιστον από τον έκτο μήνα της κύησης (αλλά λίγα ακόμα γνωρίζονται για την προηγούμενη περίοδο), το έμβρυο αισθάνεται, δέχεται πολλά μηνύματα, ταράζεται, αντιδρά, θυμάται, μαθαίνει…

Είναι ένα ον προικισμένο με πολλές ικανότητες και μεγάλη ευαισθησία σε διάφορα ερεθίσματα, στα οποία αντιδρά ενεργητικά. Οι διαπιστώσεις αυτές μας οδηγούν στην εγκατάλειψη της εικόνας του παθητικού και νωθρού πλάσματος που έχουμε συνηθίσει, για μια άλλη εικόνα του εμβρύου, πολύ πιο ζωντανή. Επίσης οι ψυχοθεραπευτές επιβεβαιώνουν πως πολλές διαταραχές, περισσότερο ή λιγότερο σοβαρές, πηγάζουν είτε από μια ενδομήτρια ζωή ιδιαίτερα «δύσκολη» για το έμβρυο είτε από τις τραυματικές συνθήκες του τοκετού.

Είναι πολύ σημαντικό λοιπόν να ξέρουν οι γονείς περισσότερα γύρω από τη ζωή του εμβρύου, ώστε να μπορούν να δώσουν στο παιδί τους την οφειλόμενη σημασία ήδη από αυτή την περίοδο της υπαρξής του και να του προσφέρουν ό,τι χρειάζεται για την υγεία του, όχι μόνο σωματική αλλά και ψυχική. Η ψυχική υγεία, βέβαια, περιλαμβάνει τη σωματική: όπως, μετά τη γέννα, το μωρό που ζεί σε ένα ήρεμο περιβάλλον, με αίσθημα αποδοχής και εμπιστοσύνης, μεγαλώνει καλύτερα και αρρωσταίνει λιγότερο, έτσι και μέσα στη μήτρα το έμβρυο αισθάνεται τα μηνύματα θετικά ή αρνητικά της μητέρας, την επαφή ή την άρνηση της, και μεγαλώνει ανάλογα.

Με την προγεννητική ψυχολογία εμβαθύνονται και εμπλουτίζονται η έννοια και η σημασία του ρόλου των γονέων και ιδιαίτερα της μητέρας, η οποία, με τα συναισθήματα και τις συγκινήσεις της, καθοδηγεί την ψυχική συγκρότηση του παιδιού της ήδη από τη μήτρα.

Ξέρουμε πόσο σημαντικός είναι ο δεσμός μητέρας-παιδιού, ιδίως τους πρώτους μήνες ζωής. Αλλά αυτός ο δεσμός δεν είναι παρά μια προέκταση ενός δεσμού που άρχισε πολύ καιρό πριν, στην κοιλιά. Όσα συμβαίνουν μετά τον τοκετό δεν είναι παρά μια επεξεργασία αυτού που συνέβει πριν και εξαρτάται από αυτό. Μια μεγάλη ένδειξη της αναγνώρισης του πόσο συγκινησιακά πολύπλοκο και ταυτόχρονα τρωτό είναι το έμβρυο, βρίσκεται στις προσπάθειες εξανθρωπισμού του τοκετού στα τελευταία χρόνια. Από το μεγάλο μάθημα του Φ. Λεμπουαγιέ, του Γάλλου μαιευτήρα που πρώτος κατηγόρησε δημόσια τη βία μερικών διαδικασιών ρουτίνας του νοσοκομειακού τοκετού, πολλά βήματα γίνανε σε όλο τον δυτικό κόσμο προς μια πιο ευαίσθητη αντιμετώπιση του τοκετού και ένα μεγαλύτερο σεβασμό για τις ανάγκες της μητέρας και του παιδιού σε αυτή την τόσο σημαντική στιγμή της ζωής τους.  

Η ασθητηρία ανάπτυξη του εμβρύου

Το μωρό, όταν γεννιέται, μεταφέρει μέσα του, μαζί με τον κληρονομικό του πλούτο, όλες τις εμπειρίες που έζησε μέσα στη μήτρα. Τα ενδομητρικά βιώματα θα επιρεάσουν τη σχέση με τη μητέρα, τις μελλοντικές του αντιλήψεις και προτιμήσεις, τον χαρακτήρα του, με δυο λέξεις, την υπόλοιπη ζωή του. Η επιστήμη επεκτείνεται όλο και πιο πίσω, ως τις ρίζες της ανθρώπινης ζωής, να βρεί απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα, να φωτίσει σημεία ακόμα σκοτεινά στη διαμόρφωση των ψυχικών δυσφοριών και διαταραχών και να αποκτήσει μια πληρέστερη εικόνα της εξελικτικής ιστορίας του ανθρώπου. Η εικόνα ότι το έμβρυο δεν είναι πια ένα παθητικό πλάσμα που μεγαλώνει σε ένα εντελώς προστατευτικό περιβάλλον, αναμένοντας την «αληθινή ζωή», αλλά ένα μικρό ον με συγκεκρημένα χαρακτηριστικά, δραστήριο, ευαίσθητο, συνέχεια επηρεασμένο από τη μητέρα παρακινεί τους γονείς να συσχετίζονται με το παιδί τους ήδη από την περίοδο της κύησης. Ο παιδαγωγικός τους ρόλος ξεκινάει από τότε και η θετική επαφή με το έμβρυο φαίνεται ιδιαίτερα χρήσιμη για τη μετέπειτα σχέση τους. Τους εννέα μήνες της κύησης, το έμβρυο όχι απλώς μεγαλώνει αλλά και ωριμάζει σε όλες τις λειτουργίες του.

Ας δούμε τώρα αναλυτικά την αισθητήρια ανάπτυξη του εμβρύου.

Η αφή. Το δέρμα είναι σημαντικότατο στοιχείο του σώματος, γιατί το περιέχει και το τυλίγει, το χωρίζει και το προστατεύει από το περιβάλλον και συγχρόνως είναι το κύριο μέσο επαφής μαζί του. Είναι λοιπόν το κατ’ εξοχήν όργανο επικοινωνίας. Το έμβρυο ζεί και κινείται στο αμνιακό υγρό. Τα χεράκια του είναι συχνά σε επαφή με το πρόσωπο, πιπιλάει το δάχτυλο. Το δέρμα του δηλαδή, συνεχώς δέχεται ερεθίσματα. Είναι το πρώτο του όργανο συσχετισμού.

Η γεύση και η όσφρηση. Η γεύση είναι ανεπτυγμένη ήδη στο τέλος του πρώτου τριμήνου. Αποδείχτηκε πως, εισάγοντας μια γλυκιά ουσία στο αμνιακό υγρό, το έμβρυο καταπίνει πολύ μεγαλύτερη ποσότητα. Αντίθετα, αντιδρά με γκριμάτσες όταν η ουσία είναι πικρή. Το γεγονός ότι τα νεογέννητα κάποιων χωρών αναγνωρίζουν τις μυρωδιές της τοπικής κουζίνας (όπως τα μωρά της Ινδίας το κάρι) μας φανερώνει πως μέσω του αμνιακού υγρού το έμβρυο δέχεται τέτοιου είδους μηνύματα. Και η όσφρηση αναπτύσσεται πρώιμα. Αν τοποθετήσουμε δίπλα στο
κεφάλι ενός νεογέννητου λίγων ημερών δυο γάζες εμποτισμένες τη μια με το μητρικό γάλα και την άλλη με ξένο, το μωρό θα στρέψει το κεφαλάκι του προς την πρώτη.

Η ακοή. Το αυτή του εμβρύου δέχεται πολλά ερεθίσματα, εσωτερικά και εξωτερικά του μητρικού σώματος. Οι θόρυβοι του εντέρου της μητέρας, λόγω της μικρής απόστασης, του φτάνουν ιδιαίτερα έντονοι. Ο καρδιακός της κτύπος ρυθμίζει τον χρόνο του εμβρύου και η επιτάχυνσή του εξαιτίας μιας δυσφορίας ή ενός φόβου, δεν μπορεί βέβαια να περάσει απαρατήρητη. Και η φωνή της μητέρας φτάνει στο έμβρυο εσωτερικά και αμέσως μετά τον τοκετό το μωρό την αναγνωρίζει. Τα εξωτερικά ακουστικά ερεθίσματα είναι πολυάριθμα: η φωνή του πατέρα, ενός αδελφού, όλων όσων τριγυρίζουν τη μητέρα, η μουσική, οι θόρυβοι του περιβάλλοντος. Όσοι ασχολούνται με την προγεννητική ζωή, αλλά κυρίως οι μητέρες συμφωνούν σε ό,τι αφορά τις μουσικές προτιμήσεις του εμβρύου: χαλαρώνει με όλα τα μελωδικά είδη μουσικής και διαμαρτύρεται έντονα όταν ο ήχος είναι πολύ ψηλός, δυνατός, απότομος, για παράδειγμα, δείχνει να αγαπάει τον Μότσαρτ και τον Βιβάλντι και να μην εκτιμά τον Βάγκνερ και τη ροκ μουσική. Αν η μέλλουσα μητέρα εργάζεται σε χώρο με ηχορρύπανση, η ζεί πολύ κοντά σε αεροδρόμιο, το έμβρυο δεν αντιδρά σε αυτούς τους θορύβους όπως θα έκανε αν τους άκουγε σποραδικά. Η αντίδραση του στον θόρυβο είναι μια ένδειξη πως ήδη κατέχει κάποια ικανότητα προσαρμογής. Το συνεχές άκουσμα της ανθρώπινης φωνής κατά τη διάρκεια της κύησης βοηθάει το παιδί ήδη από τη μήτρα να συνηθίζει και να αποτυπώνει τους ήχους, τους τόνους και τους ρυθμούς της μητρικής γλώσσας. Άρα οι γονείς, μιλώντας στο μωρό μέσα στην κοιλιά, εκτός από μια γλυκιά επαφή μαζί του, του προσφέρουν και τα πρώτα εφόδια γα την εκμάθηση της γλώσσας. Το μωρό χαλαρώνει πιο εύκολα όταν ακούει ένα νανούρισμα που η μαμά του τραγούδαγε στην εγκυμοσύνη. Αυτό επιβεβαιώνει πως το έμβρυο ακούει και αποτυπώνει τα ακουστικά ερεθίσματα.

Η όραση. Η όραση είναι παρούσα αν και δεν είναι ακόμα τέλεια ανεπτυγμένη. Εξάλλου το έμβρυο δεν έχει πολλές δυνατότητες να την εξασκήσει στο στενό και σχετικά σκοτεινό περιβάλλον της μήτρας. Από τη δέκατη έκτη εβδομάδα κύησης, αντιδρά στην έκθεση της μητέρας στις ηλιακές ακτίνες. Μετά τη γέννηση διακρίνει ένα πρόσωπο σε απόσταση 30-50εκ. (να γιατί, μιλώντας σε ένα νεογέννητο, ασυνείδητα, πλησιάζουμε πολύ το πρόσωπο μας στην κούνια, κουνάμε ελαφρά το κεφάλι, ανοίγουμε τα μάτια…). Όλες οι μελέτες γύρω από το νεογέννητο δείχνουν πως οι αισθήσεις χρησιμοποιούνται ήδη στην εγκυμοσύνη και πως το έμβρυο προετοιμάζεται για την εξωμήτρια ζωή.

Η σημασία της επικοινωνίας μητέρας – εμβρύου

Αναμφίβολα, είναι η αποκλειστική σχέση με τη μήτερα, μέσω διαφόρων καναλιών επικοινωνίας, που επιδρά περισσότερο στην ψυχοσωματική του ευεξία. Η προγεννητική ψυχολογία τονίζει τη σημασία της πρώιμης σχέσης μητέρας-παιδιού, ήδη από τη μήτρα, ως βάση για τη μετέπειτα κοινή τους πορεία και τον σχηματισμό ενός υγιούς χαρακτήρα. Η χαρά για την εγκυμοσύνη, η αποδοχή του μωρού, η αίσθηση ικανοποίησης μεταδίδονται στο έμβρυο και αποτελούν γι’ αυτό μια πολύτιμη ψυχική τροφή. Η μητέρα επικοινωνεί με το έμβρυο με πολλούς τρόπους. Η πρώτη οδός επικοινωνίας είναι η καθαρά σωματική. Από τη στιγμή της σύλληψης το μητρικό σώμα προσαρμόζεται στις καινούργιες ανάγκες και παρέχει στο έμβρυο ό,τι χρειάζεται για να αναπτυχθεί. Η διατροφή, η λήψη φαρμάκων, το κάπνισμα, η χρήση οινοπνευματωδών ή ναρκοτικών ουσιών είναι παράγοντες που παίζουν σημαντικότατο ρόλο στην υγιή σωματική ωρίμανση του εμβρύου, με πιθανές συνέπειες και στην εξέλιξη της ζωής του.

Τα στοιχεία μιας έρευνας του Πανεπιστημίου COLUMBIA αποτελούν ένα ενδεικτικό παράδειγμα. Οι ερευνητές μελέτησαν τη σωματική κατάσταση ανθρώπων, των οποίων οι μητέρες, στην εγκυμοσύνη, είχαν υποβληθεί σε ασιτία, εξαιτίας ενός εμπάργκο των Γερμανών σε κάποιες περιοχές της Ολλανδίας το 1944, κατά τη διάρκεια του πολέμου. Βρέθηκε ένα μεγάλο ποσοστό παχυσαρκίας, ανάλογο με το στάδιο της εγκυμοσύνης στο οποίο βρισκόταν η μητέρα. Τα συμπεράσματα ήταν πως η στέρηση τροφής επηρεάζει, τα δυο πρώτα τρίμηνα, τη ρύθμιση της περιοχής του υποθαλάμου, υπεύθυνης για την ανάληψη τροφής, και την ανάπτυξη.

Ένας άλλος δρόμος επικοινωνίας αποτελείται από τη συμπεριφορά της μέλλουσας μητέρας και τον μη λεκτικό διάλογο με το έμβρυο. Το άγγιγμα της κοιλιάς, τα λόγια προς το μωρό, το τραγούδι ή αντίθετα, οι δυνατές φωνές, οι κινήσεις ήρεμες ή απότομες, το βάδισμα χαλαρό ή βιαστικό, είναι μηνύματα που, φτάνοντας στο έμβρυο, το καθησυχάζουν ή το ενοχλούν. Αν η θέση της μαμάς του είναι άβολη, οι θόρυβοι και οι φωνές δυσάρεστοι ή όταν η μαμά πίνει πολύ παγωμένο νερό, η απάντηση του είναι άμεση. Οι κλοτσιές που δέχεται η μητέρα δεν αφήνουν αμφιβολίες γύρω από τη δυσαρέσκειά του.

Πολύ σημαντικό ρόλο στην επικοινωνία μητέρας-εμβρύου και στην υγιή ψυχοσωματική του ωρίμανση παίζουν οι μητρικές νευρο-ορμόνες. Όταν βρισκόμαστε σε μια κατάσταση δυσφορίας, δυσάρεστης αναμονής, φόβου, εισάγονται στην κυκλοφορία μας κάποιες ουσίες, όπως η αδρεναλίνη. Η αυξημένη παρουσία τους στο αίμα προκαλεί τα δυσάρεστα συμπτώματα του άγχους: ταχυπαλμία, επιτάχυνση της αναπνοής, ιδρώτας, σφίξιμο στο στομάχι κ. ά. Στην εγκυμοσύνη οι ορμόνες διαπερνούν το «φίλτρο» του πλακούντα και εισβάλλουν στην κυκλοφορία του εμβρύου, προκαλώντας του παρόμοια δυσφορία. Πρέπει να τονίσουμε εδώ πως, ενώ ο ενήλικος έχει μάθει να αντιμετωπίζει το άγχος, αναπτύσσοντας διάφορους μηχανισμούς άμυνας, το έμβρυο, όπως και το νεογέννητο, είναι τελείως άοπλο, δεν έχει τη δυνατότητα να αμυνθεί από τα αρνητικά ερεθίσματα και τα δέχεται με όλη την έντασή τους.

Ας μην πανικοβληθούν όμως οι μέλλουσες μητέρες. Το έμβρυο δε ζητάει πολλά: μόνο αγάπη και αποδοχή, και τα καθημερινά αναπόφευκτα προβλήματα, με το πιθανό άγχος που δημιουργείται, δε θα επηρεάσουν ούτε την ανάπτυξη του, ούτε τη σχέση μεταξύ σας.

Πώς θα είναι, άραγε, αυτό το ανθρωπάκι, όταν φτάσει στον κόσμο; Θα έχει τα πράσινα μάτια του μπαμπά, θα είναι ήρεμο, υπάκουο, ζωηρό; Μπορεί ο χάρτης του ανθρώπινου DNA να έχει χαρτογραφηθεί από την επιστήμη, όμως πίσω από τη διαμόρφωση των στοιχείων της προσωπικότητάς μας κρύβονται πολύ περισσότερα.

Έρευνες εκατό και πλέον ετών έχουν αποδείξει πως ο ρόλος των ερεθισμάτων που δέχεται το έμβρυο, καλά προστατευμένο στην αγκαλιά της μήτρας, είναι τεράστιος. Η προγεννητική ψυχολογία μάς αποκαλύπτει πως η ενδομήτρια εμπειρία του ανθρώπου έχει καθοριστικό αντίκτυπο στη ζωή του ως ενηλίκου. Όσα καταγράφονται από τη σύλληψη έως τα 3-4 πρώτα χρόνια ζωής, και τα οποία ενεργοποιούνται καθώς μεγαλώνουμε, διαμορφώνουν αποφασιστικά τη συμπεριφορά μας, τη σωματική υγεία, την ψυχική μας ισορροπία και την ποιότητα των σχέσεων που δημιουργούμε. Οι ειδικοί συμφωνούν πως κάποια χαρακτηριστικά, όπως, για παράδειγμα, το ταλέντο στη μουσική, κληροδοτούνται από τη μια γενιά στην άλλη. Αυτό άλλωστε εξηγεί γιατί ορισμένα ταλέντα «κυριαρχούν» σε κάποιες οικογένειες που δείχνουν να έχουν παράδοση στη μουσική, την υποκριτική ή τα αθλήματα. Όμως και ο ρόλος των συνθηκών της εμβρυϊκής ζωής είναι πολύ σημαντικός και μάλιστα σε δύο φάσεις. Η πρώτη αφορά τη στιγμή της γονιμοποίησης, οπότε και καθορίζεται ο γενετικός κώδικας του παιδιού. Η δεύτερη αφορά όλη την περίοδο της εγκυμοσύνης, καθώς και τα πρώτα χρόνια ζωής. Το μωρό μέσα στην κοιλιά είναι δέκτης των σκέψεων, των συναισθημάτων, των αντιλήψεων της μαμάς του, ακόμη και των όσων συμβαίνουν στο εξωτερικό περιβάλλον. Επηρεάζεται και δομείται από τα ερεθίσματα που προσλαμβάνει η μαμά του, τις συνήθειές της, τις προτιμήσεις της. Η μήτρα είναι το πρώτο οικολογικό του περιβάλλον, άρα και το πρώτο του σχολείο.

Ντροπαλό ή κοινωνικό, ζωηρό ή ήσυχο;
Οι σκέψεις, τα συναισθήματα, οι αντιλήψεις και η στάση της μητέρας «προγραμματίζουν» το μωρό σε συναισθηματικά και νοητικά μοντέλα, αλλά και σε μοντέλα συμπεριφοράς. Ένα μωρό που περικυκλώνεται από φόβο, θυμό και αγωνία, θα προσαρμοστεί σε αυτό τον κόσμο και θα μεταφέρει αυτά τα αισθήματα και στη δική του ζωή, αργότερα. Αυτό το μωρό μπορεί να είναι ντροπαλό, ευερέθιστο, μελαγχολικό. Γιατί φαινομενικά μπορεί να είναι ασφαλές μέσα στη μήτρα, αλλά νιώθει και εισπράττει τα αρνητικά συναισθήματα της μητέρας. Κατά συνέπεια, είναι πιθανόν να φτάνει στον κόσμο κουβαλώντας ένα υποσυνείδητο φορτίο αβεβαιότητας και άγχους σχετικά με τον εαυτό του και τη ζωή. Ένα μωρό που εισπράττει την αγάπη, το ενδιαφέρον και τη στοργή της μητέρας του τα εκλαμβάνει και τα κάνει δύναμη, ασφάλεια, δημιουργικότητα. Και η νόηση, όμως, του παιδιού επηρεάζεται σημαντικά κατά την εγκυμοσύνη, ιδιαίτερα κατά το τρίτο τρίμηνο, οπότε ο εγκέφαλος είναι πλήρως διαμορφωμένος και οι λειτουργίες του τελούνται κανονικά. Η νευροεπιστήμη έχει αποδείξει ότι η εγκεφαλική
ανάπτυξη ξεκινά από τον έβδομο μήνα της εγκυμοσύνης και ολοκληρώνεται γύρω στα 2,5-3 χρόνια. Επομένως, στην εγκυμοσύνη μπαίνουν τα πρώτα θεμέλια των μαθησιακών και αντιληπτικών ικανοτήτων, της αναλυτικής και μαθηματικής σκέψης. Όσο περισσότερη η επικοινωνία και τα κατάλληλα ερεθίσματα που μεταφέρονται στο μωρό, τόσο περισσότερο ενισχύεται η νοητική του ανάπτυξη. Το πώς το έμβρυο επηρεάζεται και διαμορφώνεται κατά τους εννέα μήνες της εγκυμοσύνης μπορεί να εξηγηθεί και να υποστηριχθεί και από τη σκοπιά της Ιατρικής. Η μητέρα διοχετεύει στο έμβρυο πληροφορίες σχετικά με την κατάσταση που επικρατεί στο εξωτερικό περιβάλλον, ανάλογα με τον τρόπο που εκείνη την αντιλαμβάνεται. Οι αντιλήψεις που έχουμε για το περιβάλλον και τα αισθήματα που απορρέουν από αυτές προκαλούν σωματικές αντιδράσεις με το να ελευθερώνουν μόρια «σινιάλα» στο αίμα που ρυθμίζουν τη μεταβολική συμπεριφορά του οργανισμού και τον βοηθούν να προσαρμόζεται στο περιβάλλον. Αυτά τα μόρια διοχετεύονται και στο έμβρυο μέσω του πλακούντα. Οι σωματικές αντιδράσεις στο περιβάλλον περιλαμβάνουν ρυθμίσεις του νευρικού συστήματος, των ενδοκρινολογικών οργάνων και του καρδιολογικού, αναπνευστικού, πεπτικού συστήματος.

Μαμά = Μωρό
Το μωρό, λοιπόν, δομείται μέσα στην κοιλιά και θεμελιώνει τη σωματική, συναισθηματική, νοητική, πνευματική του φυσιογνωμία. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι χαρούμενη μαμά συνεπάγεται χαρούμενο μωρό. Αγχωμένη μαμά, φοβισμένο μωρό. Μαμά ικανοποιημένη και δέκτης αγάπης, ασφαλές και ψυχικά δυνατό μωρό. Όταν η μητέρα έρχεται σε επαφή και συνδέεται με το έμβρυο, εκείνο έρχεται στη ζωή με όρεξη και συναισθηματική ισορροπία. Όταν η μαμά δίνει στο μωρό ποικίλα ερεθίσματα (στο τρίτο τρίμηνο κυρίως), εκείνο αναπτύσσεται νοητικά. Από την άλλη, η βία γεννά βία, σε οποιαδήποτε μορφή κι αν δίνεται. Φυσικά, καμιά γυναίκα δεν μπορεί να διασφαλίσει τις τέλειες συνθήκης εγκυμοσύνης, τοκετού και ανατροφής του παιδιού. Κανένας κόσμος δεν μπορεί να είναι τέλειος έτσι κι αλλιώς. Το ζητούμενο είναι η συνειδητοποίηση της ευθύνης και του ρόλου, η ευαισθητοποίηση, η αγκαλιά. Φερθείτε στο αγέννητο μωρό σας σαν να το έχετε ήδη στα χέρια σας. Δώστε του όσα περισσότερα μπορείτε. Να είστε σίγουρη ότι θα τα εισπράξει. Και κάποια στιγμή θα σας τα ανταποδώσει.

Tips
Από αρχαιοτάτων χρόνων, η εγκυμοσύνη θεωρούνταν μια πολύ ιδιαίτερη και ιερή κατάσταση. Ακόμη και σήμερα κάποιες φυλές αντιμετωπίζουν την έγκυο ως προστατευόμενη και μάλιστα κάνουν προς τιμήν εκείνης και του αγέννητου μωρού της διάφορες τελετές. Στη σύγχρονη δική μας κοινωνία, όλα αυτά φαντάζουν πολύ μακρινά. Ωστόσο, υπάρχουν κάποια πράγματα που μπορείτε να κάνετε για να διασφαλίσετε μια όσο το δυνατόν πιο ήρεμη κι ευτυχισμένη εγκυμοσύνη κι έναν όσο το δυνατόν καλύτερο τοκετό. Να θυμάστε πως το αξίζετε κι εσείς και η ζωή που έρχεται στον κόσμο.

-Καθιερώστε καθημερινά κάποια ώρα χαλάρωσης. Η μουσική βοηθάει πολύ κι εσάς και το μωρό σας. Η γιόγκα χαλαρώνει ψυχή και σώμα και υπάρχουν πολλά τμήματα που απευθύνονται σε εγκύους. Οραματιστείτε όμορφες καταστάσεις και αφεθείτε στις εικόνες. Βρείτε όποιον
τρόπο ταιριάζει σε εσάς. Ακόμη και οι απλές βαθιές αναπνοές μπορούν να σας αποφορτίσουν και να σας ηρεμήσουν.

-Μιλήστε στο μωρό σας, τραγουδήστε του, χαϊδέψτε την κοιλιά σας. Επικοινωνήστε μαζί του με αγάπη και αφήστε αυτή την επαφή να σας συνοδεύει κάθε στιγμή της ημέρας.

-Αν υπάρχουν θέματα που βαραίνουν εσάς και πιστεύετε πως έχουν μεταφερθεί στο μωρό σας, μιλήστε του. Σας νιώθει και σας καταλαβαίνει. Σας αγαπάει.

-Προετοιμαστείτε για τον τοκετό. Η πληροφόρηση για τη φυσιολογία και τη διαδικασία του τοκετού, η σωματική και ψυχολογική προετοιμασία, η απαλλαγή από τους φόβους της γέννας σάς ηρεμούν και σας προετοιμάζουν για εκείνη τη στιγμή.

-Έχετε εμπιστοσύνη στο σώμα σας· έχει δυνάμεις και δυνατότητες που κυριολεκτικά δεν φαντάζεστε. Κουβαλάει μέσα του την αρχέγονη γνώση και σοφία. Ακόμα και τη στιγμή του τοκετού, όσο κι αν φοβάστε ότι θα πονέσετε, είναι χρήσιμο να γνωρίζετε ότι στον οργανισμό σας εκκρίνεται ένα φυσικό αναλγητικό, η ενδορφίνη, και μάλιστα σε ποσότητα διακόσιες φορές μεγαλύτερη απ' όση κυκλοφορεί υπό φυσιολογικές συνθήκες στο αίμα.

-Εμπιστευτείτε το ένστικτό σας. Η φύση ξέρει καλύτερα και σίγουρα θα σας βοηθήσει να ολοκληρώσετε το έργο σας με επιτυχία.

-Η υποστήριξη του συντρόφου σας είναι πολύ σημαντική. Εξηγήστε του ότι όχι μόνο θα κάνει εσάς να νιώσετε καλύτερα, αλλά θα έχει και ευεργετική επίδραση στο μωρό σας. Σε όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, στον τοκετό, αλλά και στη δύσκολη για πολλές γυναίκες περίοδο της λοχείας, η στήριξη του συντρόφου μπορεί να παίξει καταλυτικό ρόλο για πολλά πράγματα.

-Εάν αντιμετωπίζετε καταστάσεις που σας δημιουργούν αρνητικές σκέψεις και συναισθήματα, μη διστάσετε να ζητήσετε βοήθεια, ακόμη και από κάποιον ειδικό.

-Χαρείτε την εγκυμοσύνη σας. Είναι το πολυτιμότερο δώρο που σας έγινε. Κι εσείς έχετε κάνει το πολυτιμότερο δώρο στη ζωή, την ίδια τη ζωή.

Με τη συνεργασία της Ευρυδίκης Κλειδή (προγεννητική και περιγεννητική ψυχολόγος).  

Απο την ενδομήτρια ζωή στην εξωμήτρια ζωή …

Η συμπεριφορά των ανθρώπων πριν και κατά τη γέννησή τους είναι αντικείμενο έρευνας πολλών επιστημόνων τα τελευταία τριάντα χρόνια, μελετώντας τη σταθερή αλληλεπίδραση μεταξύ μητέρας και παιδιού.

Αφορμή για μελέτη δόθηκε από την ανησυχία των μητέρων για την επίδραση που μπορεί να έχει ο αποχωρισμός τους με το νεογνό αμέσως μετά τη γέννηση. Αυτός ο ζωτικής σημασίας δεσμός ξεκινάει από την κύηση και γίνεται σταδιακά πιο δυνατός όταν η γυναίκα  παρακολουθείται τακτικά, πληροφορείται και υποστηρίζεται συναισθηματικά από τον γυναικολόγο και τη μαία της κατά τη διάρκεια της κύησης και του τοκετού. Με την κάλυψη αυτών των αναγκών της εγκύου, έχει ξεκινήσει να εκπληρώνεται από τη μεριά της μητέρας αυτός ο δεσμός, συνεχίζοντας με τη μεταφορά και την ολοκλήρωση από το έμβρυο.

Η σχέση αυτή αρχίζει ακόμα και πριν από τη σύλληψη, αναπτύσσεται κατά την κύηση και εδραιώνεται κατά τη διάρκεια του τοκετού και της λοχείας. Η αρχική αντίδραση της μητέρας στη θέα του νεογέννητου εξαρτάται κυρίως από τη συναισθηματική της κατάσταση εκείνη τη στιγμή. Σήμερα συνηθίζεται το νεογνό αμέσως μετά τη γέννησή του να τοποθετείται από τη μαία στην αγκαλιά της μητέρας του, οπότε η διαδικασία αυτή δρα ευεργετικά στο να χαλαρώνει και εκείνη και το νεογνό.

Στη συνέχεια, εάν αφήσουμε το νεογνό μπρούμυτα πάνω στην κοιλιά της μητέρας του, μετά από 1- 2 λεπτά θα αρχίσει να αναζητεί τους μαστούς και χρειάζεται περίπου 10 – 12 λεπτά ώσπου να φτάσει τους μαστούς και να πιάσει τη θηλή. Το νεογνό οδηγείται από το φυσικό ένστικτο πού λειτουργεί προς όφελος όχι μόνο του ιδίου αλλά και της μητέρας η οποία, εκτός από τη χαρά, τον ενθουσιασμό και την ευχαρίστηση που αισθάνεται με τον θηλασμό, ταυτόχρονα, θηλάζοντας, παράγει περισσότερη ποσότητα οξυτοκίνης, ορμόνης η οποία βοηθάει τη μήτρα να επανέλθει στην αρχική της κατάσταση. Εκτός από την οξυτοκίνη, με τον θηλασμό εκκρίνονται και ενδορφίνες, ορμόνες που συντελούν στην ηρεμία μητέρας και νεογνού και στην ομαλή διεξαγωγή της διαδικασίας του θηλασμού.

Εάν το νεογνό τοποθετηθεί σύντομα στην αγκαλιά της μητέρας του αμέσως μετά τη γέννησή του, αυτό θα βοηθήσει να σταθεροποιηθεί γρηγορότερα η ανάπτυξη και η θερμοκρασία του. Όταν η μητέρα φέρει το νεογνό στην αγκαλιά της, αυτό είναι αρκετά κοντά για να τη διακρίνει και να την κοιτάξει στα μάτια, διότι το νεογνό μπορεί να διακρίνει σε απόσταση 20 – 23 εκατοστών. Η οπτική επαφή μητέρας – νεογνού – πατέρα θεωρείται σήμερα από τους ισχυρότερους παράγοντες που μπορούν να ενισχύσουν τον δεσμό της οικογένειας.

Οι αισθήσεις του νεογνού στη δημιουργία του πρώιμου δεσμού

Η όραση, η ακοή και η όσφρηση είναι αισθήσεις που λειτουργούν στο νεογνό αμέσως μετά τη γέννησή του.

Το μωρό μου βλέπει όπως έξω;

Τα νεογέννητα δεν μπορούν να εστιάσουν πολύ καλά, η οπτική τους ευαισθησία είναι 20 – 30 φορές μικρότερη των ενηλίκων. Επίσης, το μωρό δεν διακρίνει εύκολα τα χρώματα τις πρώτες μέρες της ζωής του και δεν του αρέσει το έντονο φως. Σιγά – σιγά, η όραση του μωρού βελτιώνεται, για παράδειγμα στον 4ο μήνα περίπου, είναι σε θέση να ξεχωρίσει ένα θλιμμένο από ένα χαρούμενο πρόσωπο.

Το μωρό μου ακούει όλους τους ήχους γύρω του;

Μετά τον τοκετό, το νεογνό αναγνωρίζει όλους τους ήχους που άκουγε μέσα στη μήτρα. Από τη
μία δεν μπορεί να εντοπίσει την πηγή του ήχου, από την άλλη όμως αντιδρά στους διάφορους ήχους κινώντας τα άκρα του ή κλαίγοντας. Κατά βάση το ηρεμούν τα νανουρίσματα, η ήπια φωνή όπως επίσης και η απαλή μουσική. Το νεογνό αναγνωρίζει τη φωνή της μητέρας του, γι αυτό είναι σημαντικό να του μιλάτε ή να του τραγουδάτε, για να καταλαβαίνει ότι βρίσκεστε κοντά του και να ηρεμεί.

Το μωρό μου μυρίζει;

Το νεογέννητό σας, ακριβώς επειδή έχει ξεκινήσει να αναπτύσσει την όσφρησή του από την ενδομήτρια ζωή του ακόμη και έχει κρατήσει τις πληροφορίες αυτές και μετά τη γέννησή του, συναντά την πρώτη οσμή στο μητρικό γάλα.

Μέσω της οσμής, το μωρό βρίσκει το στήθος και αυτό βοηθάει τους πρώτους θηλασμούς. Επίσης αναπτύσσει ταχύτατα το εύρος των οσμών του μυρίζοντας το δέρμα σας ή το άρωμά σας. Όλα αυτά έχουν πολύ σημαντικό ρόλο γιατί βοηθούν το μωρό να στραφεί σε εσάς όταν αισθάνεται μοναξιά. Το άρωμά σας δίπλα του το κάνει να χαλαρώνει αυτόματα. Τέλος, η μυρωδιά του σε ένα λούτρινο παιχνίδι ή σεντόνι μπορεί να το καθησυχάσει.